İş Sağlığı ve Güvenliğinde İnsan Faktörü

Yöneticiler ve zaman zaman İSG profesyonelleri işyerinde söz konusu olan tehlikeli durumlar, ucuz atlatmalar, iş kazalarına yönelik nedenlerin arasında insan faktörünü öne sürmekte, bu istenmeyen durumlara yönelik çalışanlarla karşı karşıya gelebilmekte ve çalışanlara yaptırımlar uygulanabilmektedir.

https://egeconsulting.com/akredite-egitimler/

Uygulanan yaptırımlar çalışanların konsantrasyon ve motivasyonunu daha da düşürerek, istenmeyen iş sağlığı ve güvenliği sorunlarının çözümlenmesi odağından uzaklaşılabilmektedir.

Çalışanlar, dolayısıyla insanlar, işyerlerinde, tutum ve davranışları farklı sosyal, duygusal ve kişisel parametrelere göre değişkenlik gösterebilen ve aslında işyerinin hedef beklentilerini büyük oranda üstlenen, işyerlerinin vazgeçilmez değerleridir. Bu sosyal duygusal ve kişisel parametrelerin tespiti, izlenmemesi ve değerlendirilmemesi sonucu çalışan davranışları beklenenin dışına çıkabilmektedir.

Bu yazıda insanların neden olduğu düşünülen iş sağlığı ve güvenliği sorunlarının doğası ve altında yatan nedenleri irdelenmiştir.

Yapılan araştırmalar güvensiz davranışların iki temel türü olduğunu ortaya koymaktadır. Bunlar istemli ve istemsiz davranışlardır.

Şekil – 1. Güvensiz davranış türleri

Çalışanlar istemsiz olarak güvensiz davranabilmektedir. Bu istemsiz davranışların farklı nedenleri bulunmaktadır;

Nedenlerin ilki hatalardır. Hatalar genellikle çalışanların dikkat kaybına ve hafıza yetersizliği nedeni ile oluşabilmektedir. Bir talimat aldıktan sonra elektrik panosundaki yanlış şalteri kaldırmak, bir şalteri indirmek yerine kaldırmak, beş adımlık bir görevin bir adımını gerçekleştirmeyi unutmak dikkat ve hafıza zafiyeti bazlı hatalara örnek verilebilir. Hataların doğasında istemsizlik ön plandadır.

Bir diğer istemsiz davranış nedeni yanılgılardır. Yanılgılar iki ana başlıkta irdelenebilir. Bunların ilki kural bazlı yanılgılardır. Çalışanların bir talimatı yanlış anlayıp doğru faaliyeti doğru olmayan şekilde icra etmeleri veya hatalı olarak verilen bir talimatı uygulamaları buna örnek verilebilir. Başka bir örnek olarak, bir kanalizasyon hattı kazısı yapacak bir ekskavatör operatörünün ölçme ekibi tarafından “temiz, kazılabilir” olarak belirlenen ve işaretlenen, ve bu bilgiye yönelik iş izni onaylanan faaliyette söz konusu yeri kazarken bir canlı elektrik hattına temas etmesi verilebilir.

Kural bazlı yanılgıların yanı sıra bilgi ve beceri bazlı yanılgılar ile de karşılaşılabilmektedir. Bir çalışanın bir vanayı yeteri kadar sıkmaya gücünün yetmemesi veya çok küçük bir kuvvet uygulanması gereken bir noktaya aşırı kuvvet uygulamak beceri yetersizliğine örnek gösterilebilir. Bunun yanı sıra bir işin nasıl yapılacağına yönelik detaylı bilgi verilmeyen bir çalışanın o işi icra etmesi için kendi bilgi ve deneyimine istinaden çözüm geliştirerek tehlikeli bir durum oluşturması bilgi yetersizliğine verilebilecek güzel bir örnektir. Yanılgıların doğasında da istemsizlik öne çıkmaktadır.

Çalışanlar istemsiz olduğu gibi istemli olarak da güvensiz davranabilmektedir. İstemli güvensiz davranışlar ihlal olarak adlandırılır. İhlallerin dört farklı türü ile karşılaşılmaktadır.

Bunlardan ilki rutin ihlallerdir. Rutin ihlaller bir işyerindeki çalışanların önemli bir kısmı tarafından alışkanlık derecesinde sürdürülen, yönetim tarafından kanıksanan ve uyarı yapılmayan, rutin hale gelmiş ihlallerdir. Çalışanlar ihlal edilen bu kuralların, kendilerini ikaz eden kimse olmadığı için, günün birinde yürürlükten kalkacağını veya bu ihlalleri yapmaya devam ederek çalışmalarında bir sakınca olmayacağına inanırlar. Ayrıca bu ihlallerin kendileri için hayati riskler doğurmadıklarını düşünürler. Bu ihlalleri işyerinde beyaz yakalıların da yapıyor olması çalışanları ihlal yapma konusunda cesaretlendirir. Bu tür ihlaller işe yeni başlayan ve işyeri İSG iklimine hızlı şekilde alışacak çalışanlar için olumsuzluklar teşkil eder. Çalışanların yöneticiler ile birlikte yürüyüş yollarından yürümemeleri, ortak alanlarda zorunlu olmasına rağmen iş güvenliği gözlüğü takmamaları rutin ihlallere örnek gösterilebilir.

İstemli ihlallerden bir diğeri de durumsal ihlallerdir. Durumsal ihlaller işyerinin spesifik gerekleri dolayısıyla göz yumulan rutin olmayan ihlallerdir. Genellikle çalışan görevlendirildiği işi tamamlayabilmek için başka çare bulamadığı için bu tür ihlalleri yapma seçimini yapar. İşi gereği yükseğe erişmesi gereken çalışanın uygun bir sepetli platform veya hareketli iskele bulamadığı için bir yükleyicinin kepçesine çıkarak yükselmesi bu tür ihlallere örnek verilebilir.

Bir diğer istemli ihlal türü ise istisnai ihlallerdir. Bu ihlaller genellikle acil bir duruma müdahale etme girişiminde yapılır. Saha yönetiminde görev alan beyaz yakalıların da gözü önünde duruma önemli bir ihlal yapılarak müdahale edilmeye çalışılır. Tüm ekip risk alındığının farkındadır ama acil durum mutlaka giderilmelidir. Yüksekteki bir vananın bozulması sonucu pahalı ve suyun zarar vereceği bir ekipmanın üzerine su akışı başlamasına müdahale etmek için yükseğe güvensiz erişim yapılması, düşme önleyici tedbirlerin olması gerektiği gibi alınmaması veya büyük bir rafinerideki önemli bir ünitenin beklenmeyen bir arızasına müdahale etmek için çalışanların acilen görevlendirilmesi sonucu kilitleme etiketleme prosedürünün işletilmemesi istisnai ihlallere örnek verilebilir.

Sonuncu istemli ihlal türü olan sabotajlar adından da anlaşılacağı üzere ihlali yapanın zarar vermeye yönelik bir amaç güderek yaptığı ihlallerdir. İşyerinde kundaklama sabotajların en yaygın örneğidir.

İhlallerin tümünde fiilin bir ihlal olduğu bilinerek gerçekleştirilmesi anlaşıldığı üzere esastır.

İşyerlerinde iş kazaları ve diğer istenmeyen durumların oluşmasını önlemek adına, doğru yolun güvensiz davranışlar meydana geldikten sonra yaptırım uygulamak yerine çalışanların hata, yanılgı ve ihlal yapmamalarını sağlamak olmalıdır. Bu bağlamda güvensiz davranışların altında yatan kök nedenler irdelendiğinde karşımıza üç farklı odak çıkmaktadır.

Şekil – 2. Güvensiz davranışların altında yatan nedenler

Bu nedenler iş bağlı nedenler, yönetsel nedenler ve bireysel nedenlerdir.

İşe bağlı nedenler; uygun olmayan işyeri tasarımı, net olmayan görev – sorumluluk atamaları, bakımı yetersiz yapılmış iş ekipmanı, gürültülü, titreşimli, termal konforu uygun olmayan iş ortamları olarak örneklendirilebilir.

Yönetsel nedenlere örnek olarak, planlama eksikliği dolayısıyla doğru malzeme ve ekipmanın temin edilmemesi, yine planlama eksikliği ve tamamlanma süresi nedeni ile kişiler üzerindeki iş yükü ve baskısının yoğunlaşması, İSG yönetim mekanizmalarındaki yetersizlikler, daha önce yaşanan kazaların kök nedenlerine inilmemesi, işyeri kültürü yetersizliği verilebilir.

Bireysel nedenler ise daha çok çalışanların bilgi, beceri eksikliği, isteksizlik ve demotivasyon, korku – çekince, aşırı yorgunluk, kişisel sağlık sorunları ile ilgilidir.

Tüm bu nedenler irdelendiğinde, aslında işyerlerinde çalışanların güvensiz davranışlarının altında daha çok işyeri koşulları ve yönetsel becerilerimizin yattığını görmekteyiz. Bireysel nedenlerin kontrol altına alınmasında dahi işyeri yönetiminin atabileceği önemli adımların bulunmakta.

Buradan yola çıkarak işyeri güvenlik kültürünün geliştirilmesi, çalışanların aidiyet ve işe motivasyonlarının artması ve aynı paralelde saha iş güvenliği performansını artırılması adına, işyeri yönetimlerinin, güvensiz davranışların kök nedenlerinin irdelemesi ve gerçek nedenlerin ortadan kaldırması süreçlerinin yönetiminde uzmanlaşmasının önemi büyüktür.

İstanbul,  18 Mart 2020

Özgür Cengiz

Kurucu Direktör

Ege Consulting

Diğer Hizmetlerimiz;
Iosh
Danışmanlık hizmetleri
Kök neden analizi eğitimi

ÖNE ÇIKAN EĞİTİMLER

IOSH İş Sağlığı ve Refah Yönetimi Eğitimi

İş Sağlığı ve Refah Yönetimi eğitimi, sağlık eğitimine yeni bir yaklaşım sunar. İçeriğin çalışanlarınızın ilgisini çektiğini ve onlara ilham verdiğini de göreceksiniz 

IOSH Yöneticiler için Yangın Güvenliği Eğitimi

Sürdürülebilir bir işyeri yangını güvenliği kültürü, yangından korunma ve bu alandaki olumlu tutum, bilgi, algı ve inançlara dayanmaktadır. 

IOSH Güvenli Yönetim Eğitimi

Yüz yüze, sanal sınıf ve e-learning yöntemleri ile verilebilmektedir. Yöntemler hakkında bilgilere ilgili yöntemin linkine tıklayarak ulaşabilirsiniz.

NEBOSH Kaza / Olay Araştırma Eğitimi

Bu yeterlilik, olay araştırmalarında görev alan ve bu süreci etkili bir şekilde yürütmek isteyen herkes içindir. Eğitim İngiliz NEBOSH ve HSE kurumları tarafından hazırlanmıştır.   

NEBOSH Liderlik Eğitimi

NEBOSH, kıdemli iş liderleri veya bu rolü üstlenmek isteyenler için bir günlük bir sağlık ve güvenlik yeterliliği geliştirmek için Büyük Britanya’nın Sağlık ve Güvenlik Düzenleyicisi, Health and Safety Executive (HSE) ile birlikte çalışarak bu programı geliştirmiştir.

NEBOSH Uluslararası Genel Sertifika Eğitimi

1979’daki kuruluşundan bu yana dünyanın dört bir yanından yaklaşık 550.000 kişi NEBOSH yeterliliği kazanmıştır. Her yıl on binlerce kişi, 130’dan fazla ülkede sınavlar sunan 600 eğitim kurumundan eğitimler alaran NEBOSH yeterliliklerine ulaşmaktadır.